නිවැරදි ධර්මය සැමදා විද්‍යමාන නොවේ..... අධර්මයෙන් එය වැසීයමින් පවතී......
1. මෙත්තානුස්‌සතිය ප්‍රගුණ කිරීම
අද බෞද්ධයා මෙත්තානුස්‌සතිය වඩනවා යනුවෙන් කරනු ලබන්නේ "මම නිදුක්‌ වෙම්වා, මම නිරෝගි වෙම්වා, මම සුවපත් වෙම්වා මම දුකින් මිදෙම්වා, මම නිවන් දකිම්වා යනුවෙන් භාවනා කිරීමකි. එමෙන්ම ඊළඟට මගේ මවුපියන්, මගේ ඥතීන්, මගේ මිතුරන් ආදීන් සිහිපත් කරමින් මට, මම, මගේ යනුවෙන් ආත්මීය වශයෙන් වූ මෛත්‍රී භාවනාවක්‌ වැඩීමකි. තම තමන්ටම කරගන්නා මෙබඳු ආත්මීය භාවනා භාවිතයට ගෙන ප්‍රගුණ කිරීමෙන් මෙත්තානුස්‌සතිය වැඩීමෙන් ලබා ගත හැකි නිවැරදි අරමුණු හා ප්‍රතිඵල කොතරම් දුරට ඉටුවන්නේද යන්න අවංකවම සිතා බැලිය යුතුය.
තමන්ගේ සිතෙහි ගබඩා වී මුල් බැසගෙන පවතින ද්වේශය වෛරය වැනි කෙළෙස්‌ ගති සිතෙන් ඉවත් වීමක්‌ නොවන්නේ නම් හෝ සමස්‌ත ලෝක සත්ත්වයා වෙතම සම සේ මෙත් පැතිරවීමක්‌ සිදු නොවන්නේ නම් හෝ මම මගේ ආදි වැරදි පාඨයන් භාවනාවක්‌ ලෙසින් භාවිත කිරීමෙන් පරමාර්ථය ඉටුනොවන බවද පැහැදිලිවම වටහා ගත යුතුය. තමන් තමන්ටම මෙසේ මෛත්‍රී කර ගන්නේ "මම" යන ආත්ම දෘෂ්ටියෙනි. "මම" යෑයි දකින්නේ තාවකාලිකව අටවා ගත් මෙම ශරීර කූඩුවයි. මේ ශරීර කූඩුවට කොපමණ මෛත්‍රී කළත් මෙහි වයසට යැම, මරණයට පත්වී විනාශවී යැම ලෙඩ දුකට පත්වීම, දිරා ගොස්‌ ජරාවට පත්වීම නැවැත්විය හැකි නොවේ. ඒ බව මනා ලෙස අවබෝධ කර ගෙන
මෙත්තානුස්‌සතිය වැඩීම යනුවෙන් පෙන්වා දුන් ආර්ය මෛත්‍රී භාවනාවම භාවිත කරන්නට පුරුදු පුහුණු විය යුතුය.
පරම මෛත්‍රී භාවනාව කළ යුතු වන්නේ ඒ පිළිබඳව ලබා ගත් යථා අවබෝධයක්‌ ඇතිවමය. මමත්වයට, ආත්ම සංකල්පයන්ට ලෞකිකත්වයට බැඳෙන භාවනාවකින් සිතෙහි මුල් බැසගෙන පවතින කෙළෙස්‌ ගති ග්‍රහණය කර නිදහස්‌ විය නොහැකිය.
මේ සඳහා පරම මෛත්‍රියම සිත තුළ වර්ධනය වන සිතෙහි පවතින කෙළෙස්‌ ගති ප්‍රහාණය කර දමන්නටද සමත් වන අප්‍රමාණ ෙච්තෝ විමුක්‌තිය ලබන, මෛත්‍රී කර්මස්‌ථානයක්‌ම භාවනා කරන්නට භාවිතයට ගන්නට පුරුදු විය යුතුය. පරම මෛත්‍රිය වැඩෙන භාවනා කර්මස්‌ථාන රාශියක්‌ ඇති අතර ඉන් පහසු එකක්‌ පහත දක්‌වමි.
මමද, සියලු ලෝක සත්වයෝද
සෝවාන් ඵලයෙන් නිදුක්‌ වෙත්වා
සකෘදාගාමී ඵලයෙන් නිරෝගී වෙත්වා
අනාගාමී ඵලයෙන් සුවපත් වෙත්වා
අරහත් ඵලයෙන් දුකින් මිදෙත්වා
නිවන් සුවයෙන් සුවපත් වෙත්වා///
මම, මාගේ, මගේ ආත්මය යනු පටු සංකල්පයන්ගෙන් මිදී සමස්‌ත ලෝක සත්ත්වයා කෙරෙහිම සමසේ පරම මෛත්‍රිය පතුරුවන්නට තම සිත සකස්‌ කර ගැනීම ආර්ය මෛත්‍රිය පුරුදු කර ගැනීමයි. ද්වේශය, වෛරය, ක්‍රෝධය තම සිතින් සහමුලින් ඉවත් වීමටද මෙය උපකාර වෙයි.
මේ ආකාරයට තම සිත තුළම මෙත් සිතක්‌ ඇති කර ගන්නටත්, සිතේ මෙතෙක්‌ පැවැති වෛරී ගති සහමුලින්ම ඉවත් කර ගන්නටත් උපකාර වන මෛත්‍රී භාවනාවක්‌ පුරුදු පුහුණු කරගෙන අවශ්‍ය අවස්‌ථාවකදී එය භාවිතයට ගැනීම පළමු වැනි ආයුධය සකස්‌ කර ගැනීමයි. මෙය ද්වේශය නම් වූ කෙළෙස්‌ කපන්නට සුදුසු ආයුධයක්‌ පණ පොවා ගැනීමකි. මේ මෙත්තානුස්‌සතිය නම් ආයුධය අවශ්‍ය විට ප්‍රයෝජනයට ගන්නට නිරන්තරයෙන් මුවහත් කර තබාගත යුතුය.
2. අසුභානුස්‌සතිය ප්‍රගුණ කිරීම
පෘථග්ජන ලෝකයාගේ නියත ගති පුරුද්ද වන්නේ ආස්‌වාදයක්‌ ලබන සුබ දේවල්වලට ඇලෙන, බැඳෙන ප්‍රිය මධුර දේ හඹා යන ගති පුරුද්දයි. ඇස, කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමෙන් ඒවාට අරමුණු වන රූප, ශබ්ද... ආදී දේ උපාදානය කර ගැනීමෙන් පෘථග්ජනයෝ නිරතුරුව සතුටු වෙති. එහි ආදීනව, ආනිශංස දැකගත නොහැකි තාක් කල් මෙසේ ප්‍රිය, මධුර දේ උපාදානය කර ගැනීම සතුටක්‌ ලෙසින්ම සිතා කටයුතු කරති.
ඇස, කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන් පිනවන්නට ක්‍රියාකරන හැම විටකම පංචස්‌කන්ධයම උපාදානය කර ගන්නටත් පුද්ගලයා ක්‍රියා කරයි. මේ ආකාරයට ඉන්ද්‍රියන් පිනවීමේ හා ආස්‌වාදයක්‌ ලැබීමේ අවශ්‍යතාව ඇත්තේ විඤ්Æණයටයි. විඤ්Æණය තම පැවැත්ම සඳහා ආහාර සපයා ගන්නේ ආස්‌වාදයන් විඳිමින් ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමෙනි. සංසාර ගැටලුවට, සංසාර දුකට මුල් වන පළමු වැනි හේතුව වන්නේ මේ අයුරින් ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීමට පංචස්‌කන්ධයම උපාදානය කර ගැනීමයි.
මොහොතකට ඇස, කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන් පිනවා ලබන සුවය ආමිස සුවයකි. ආමිස සුවය යනු පසුවට අනිසි ප්‍රතිවිපාක ලබාදෙන ක්‍රියාවන්ය. හිතට වහල් වී හැඟීම්බර වී කරනු ලබන මෙවැනි ක්‍රියාවන් පසුව තමන්ටම දුක් ගෙන දෙනු නියතය.
අසුබ යන පදයේ විරුද්ධ පදය "සුබ" යන්නයි. අසුභානුස්‌සතිය වැඩීමෙන් ප්‍රගුණ කිරීමෙන් බලාපොරොත්තු විය යුතු වන්නේ සුබ සඤ්Æව සිතින් ඉවත් කර ගැනීමයි. සුබ නැතහොත් සුන්දර යන්නෙහි අර්ථය නිතරම ආස්‌වාදයක්‌ ලබාදෙන ඇස, කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන් මත් කරවන, පිනවන ගතිය යන්නයි. මෙම ඉන්ද්‍රියයන් අසීමිත ලෙස අන්තගාමී ලෙස පිනවන්නට යාම කාමච්ඡන්දයෙන් මත් වීමයි. අසුභානුස්‌සති භාවනාව ප්‍රගුණ කිරීමෙන් සිදුවන්නේ සුබ දෙයට මත්වීම නවතා දමා එයට නොඇලී, නොබැඳී ක්‍රියා කරන්නට පුරුදු පුහුණු වීමයි. සුබ දේ සුබ ලෙසින්, සුව ලෙසින් දැක ගත් විට පෘථග්ජන ලෝකයා ඒ සුබ දෙයට ඇලෙයි. ඒවා උපාදානය කර ගනියි. පෘථග්ජන ලෝකයාගේ සංසාර පැවැත්ම දිගින් දිගටම පවත්වා ගෙන යන්නට උපකාර වන සමුදය බිහි වන්නේම මේ සුබ දේට ඇලීමෙනි.
ලෝකයාගේ පෘථග්ජන ස්‌වභාවය පවතින තුරු සුන්දර, ප්‍රිය, මධුර දෙයට ඇලෙයි, බැඳෙයි. කාමච්ඡන්දයෙන් මුළා වෙයි. සමස්‌ත සංසාර ගැටලුවම නිර්මාණය කර ගන්නේ මෙලෙස ප්‍රිය මධුර දෙයට ඇලීමෙනි. මෙහි ආදීනව යථා පරිදි නොදැනීම දුක පිළිබඳව නොදැනීමයි. "දුක්‌ඛෙ අඤාණං" කියන තත්ත්වයයි. සිතට ප්‍රිය වූ රූපාදී යම් දෙයක්‌ ප්‍රිය මධුර දෙයක්‌ සේ දැක උපාදානය කොටගෙන එය ඒ ආකාරයෙන්ම පවත්වා ගන්නට උත්සාහ දරන්නේ පැවැත්ම පිළිබඳ යථා තත්ත්වය නොදැනීම නිසයි. මේ තත්ත්වය යථා පරිදි අවබෝධ කරගත් පසුව "දුක්‌ෙ€ ඤාණං" කියන තත්ත්වයට පත් වෙනවා.
ඉන්ද්‍රියයන් හයටම අරමුණ වන රූපාදී දේවල් සුබ සේ, සුවසේ දකින්නේ වැරදි දැක්‌මක්‌ සිතෙහි පවතින නිසාමය. මේ වැරදි දැක්‌ම යනු මිථ්‍යා දෘෂ්ටියයි. පෙර කී රූපාදී දේවල් ප්‍රිය මධුර බව විපරිණාමයට පත්වී ආදීනව ලෙසින් තමා කරාම අයහපත් ඵල විපාක ලෙස පැමිණෙන බව දැකීම නිවැරදි දැක්‌මයි. සම්මා දිට්‌ඨියයි, සංසාර ගැටලුවට, සංසාර දුකට මූලික හේතුව සුන්දර දේවලින් අන්තවාදී ලෙස ආස්‌වාදය ලබන්නට යැම බව දැනගත් පසුව සුබ යෑයි, සුන්දර යෑයි දුටු දේවල්වලම අසුබය දැක සුන්දර බව අත්හැරීමට ක්‍රියා කර දුකින් මිදී නිදහස්‌ විය හැකි බවද දැක ගත හැකි වෙයි.
අසුභානුස්‌සතිය වැඩීම යනු පිළිකුල් භාවනාවක්‌ නොවේ. යමක් කෙරෙහි සිතේ පිළිකුලක්‌ ඇති වීම බුද්ධ භාෂිතයට අනුව නම් ද්වේශයක්‌ ඇතිවීමයි. සුබ දේ සුන්දර දේ කෙරෙහි ද්වේශයක්‌ හෝ පිළිකුලක්‌ ඇති කර ගැනීම මගින් අසුභානුස්‌සතිය වැඩීමේ ක්‍රමයක්‌ බෞද්ධ භාවනාවේ නම් නැත. බුදුන් වහන්සේ පෙන්වා වදාළේ අසුභාභුස්‌සතිය වැඩීමෙන් ප්‍රිය දේ මෙන්ම අප්‍රිය දේද උපේක්‌ඛා සිතින් ඉවසා, විමසා බලා එහි යථා ස්‌වභාවය අවබෝධ කර ගැනීමේ මාර්ගයයි.
මේ අනුව අසුභානුස්‌සතිය වැඩීමෙන් සිතෙහි මතුවන ආස්‌වාදයන් විඳීමේ කෑදර ගතිය, කැමැත්ත අතහැර එහි යථා ස්‌වභාවය අවබෝධ කර ගත යුතුය. මේ අනුව ප්‍රිය, මධුර ඉෂ්ටකාන්ත රූප, ශබ්ද්ධ ගන්ධ, රස, ස්‌පර්ශ ආදියට ඇලෙන්නට, බැඳෙන්නට යනවා නම් ඒ බව තේරුම් ගෙන ඒවායේ ආදීනව, ආනිශංස දැක එවැනි ආස්‌වාදයන් විඳීමේ කැමැත්ත අතහැර ඉන් මිදී නිදහස්‌ වීමට කටයුතු කිරීම අසුභානුස්‌සතිය වැඩීමයි.
අසුභානුස්‌සතිය වැඩීමේදී භාවනා කළ හැකි කර්මස්‌ථානද බොහෝ ඇත. මේ අතරින් පහසුවෙන්ම වැඩිය හැකි සරල කර්මස්‌ථානයක්‌ පහත දක්‌වමි.
අරමුණ අත්හැරීම නාථයි
අරමුණෙහි නොඇල්ම නාථයි
අරමුණෙන් මිදීම නාථයි
අරමුණෙන් මිදී නිදහස්‌ වීම නාථයි
අරමුණ අත් හැරීම වෙත්වා
එහි නොඇල්ම වෙත්වා
ඉන් මිදීම වෙත්වා
මිදී නිදහස්‌ වෙත්වා
අසුබානුස්‌සතිය ප්‍රගුණ කිරීම යනු සිතෙහි හටගත් සුන්දර අරමුණ, ආස්‌වාදයක්‌ ලැබීමේ අරමුණ අත්හැර දැමීමට ප්‍රගුණ කරන භාවනාවකි. සුබ දෙය, සුන්දර දෙය කෙරෙහි සිතෙහි ඇතිවූ කාමච්ඡන්දය, ඇල්ම සිතෙන් ඉවත් කර දමන්නට කටයුතු කරන භාවනාවකි. සිතේ මතුවන කෙළෙස්‌ කපා දමන්නට, කෙළෙස්‌ වලින් මිදී නිදහස්‌ වන්නට උපකාර වන සේ අසුභානුස්‌සතියද ආයුධයක්‌ සේ මුවහත් කර තබා ගෙන නිසි අවස්‌ථාවේදී භාවිතයට ගත යුතුය.
3. මරණානුස්‌සතිය ප්‍රගුණ කිරීම
මරණානුස්‌සතිය වැඩීම යන්නෙන් අදහස්‌ කරන්නේ, "ජීවිතං අනියතං, මරණං නියතං" යනාදී පදවැල් කියව කියවා සිටීම නම් නොවේ. කොයි මොහොතේ හෝ තමන් මිය යන බව නොදන්නා අයෙක්‌ නැත. කොයි මොහොතේ හෝ මැරෙන්නට සිටින පුද්ගලයා මාරයාට ණය වී මැරෙන බව යථා පරිදි අවබෝධ කරගෙන, මාරයාගේ දේවල් ණයට නොගෙන, මාරයාගෙන් නිදහස්‌ වීමට භාවනා කිරීම මරණානුස්‌සතියයි. උපාදානය කර ගන්නා පංචස්‌කන්ධයම මාරයාට අයත් දේවල්ය.
මේ මිහිතලය මත අපට පරිහරණය කරන්නට ඇති සියලුම දේ පංචස්‌කන්ධය ලෙසින් ධර්මයේ පෙන්වා දෙයි. එනම් රූපස්‌කන්ධය වේදනාස්‌කන්ධය, සංඥ, සංඛාර හා විඤ්ඤාණ යන ස්‌කන්ධයන්ය. මේ කිසිවක්‌ උපාදානය කොටගෙන සදාකාලිකව අපට අයිති කරගත හැකි නොවේ. ඒවා පොදුවේ පරිහරණය කරන්නට ධර්මතාවයෙන්ම ලැබී ඇති දේවල්ය. මේ බව නොදන්නා පෘථග්ජන ලෝකයා මෙවන් වූ පංචස්‌කන්ධයන් මමය, මාගේය, මගේ ආත්මය වශයෙන් ගෙන සදාකාලිකව තම සන්තකයේ පවත්වා ගන්නට උත්සාහ දරයි. තමන් කැමැති සේ, රිසි සේ නිත්‍ය වශයෙන් දිගටම පවත්වා ගත නොහැකි මෙවන් වූ පංචස්‌කන්ධයන් අල්ලා උපාදානය කර ගන්නේද මෝහ ගතිවලින් කිළිටි වූ තමන්ගේම සිතිනි.
සියලු සත්ත්වයන්ට පොදුවේ පරිහරණය කරන්නට හිමිකම ඇති මේ පංචස්‌කන්ධයන් මම, මගේ,මගේ ආත්මය වශයෙන් තමන් සන්තකයේ පවත්වා ගන්නට, උපාදානය කර ගන්නට දරන වැරදි උත්සාහය, සිතිවිල්ල මාරයාට ණය වීමට එකම හේතුවයි. මේ වැරදි අවබෝධයෙන් යුතුව තමා ගේ යෑයි උපාදානය කරගත් පංචස්‌කන්ධය තමාට අයිති නැති බව පසක් කොට අවබෝධ කරගෙන මාරයාට අයත් දේ සිතින් අත්හැර මාරයාට ණය වීමෙන් නිදහස්‌ වීම මරණානුස්‌සතිය වැඩීමයි.
තමන් මරණයට පත්වන මොහොතේදීත් යමෙකු විසින් පංචස්‌කන්ධයම උපාදානය කරගෙන තදින්ම මම, මගේ, මට අයිති දේ යෑයි සිතින් අල්ලා බදාගෙන මරණයට පත් වූයේ නම් ඔහු මරණයට පත්වූයේ මාරයාට ණය වීමෙනි. ඒ මාරයාට අයිති දේ තම සිතින් අල්ලා උපාදානය කරගත් නිසාය. අරහත් තත්ත්වයට පත් වූ ආර්ය උත්තමයකු මාරයාට අයිති සියලු දේ යථා පරිදි දැක, පංචස්‌කන්ධය ලෙසින් උපාදනය කරගත් සියලු දේ සහමුලින්ම සිතින් අත්හැර මතු උපාදානය කර ගැනීමේ ක්‍රියාවලියෙන්ද සම්පූර්ණයෙන්ම මිදී නිදහස්‌ වූ කෙනකු බවට පත්වීම අපවත් වීමයි.
එනම්, පැවැත්මේ ඇති සියලු දේ අනිච්ච බව, කැමති සේ නොපවතින බව, දුක්‌ඛ බව, විපරිණාමයට පත්වන බව, අනත්ථ බව විපරිණාමයට පත්වී විනාශ වන දේ අල්ලා ගැනීමෙන් අනාථ තත්ත්වයටම පත්වන බව යථා පරිදි දැක අවබෝධ කරගෙන ඒ සියල්ල පිළිබඳ ඇත්ත ඇති සැටියෙන් දැන එහි නොබැඳීමයි. එවැනි දේ අල්ලාගෙන දිගටම ආස්‌වාදයක්‌ විඳිය නොහැකි බව යථා පරිදිම දැක "නිබ්බින්දති" යන්න අවබෝධ කරගෙන එහි නොබැඳෙයි. "නන්දති" යන්නෙන් මිදී නිදහස්‌ වෙයි. අභිනන්දනයට පත්වීමෙන් වැළකේ. මේ මරණානුස්‌සතිය වැඩීමයි.
අනිස්‌සිතෝච විහරති න ච කිංචි ලෝකේ උපා දියති" යන්න යථා පරිදි අවබෝධ කරගත් පුද්ගලයා අනිච්ච, දුක්‌ඛ, අනන්ත, බවද යථා පරිදි අවබෝධ කරගෙන නිච්ච, සුඛ, අන්ත සඤ්Æ සිතින් බැහැර කර දමයි. මෙලෙස තිලක්‌ඛණය වැඩීමෙන් ජීවිත පැවැත්මේ ඇති යථා ස්‌වභාවය දැකීමෙන් මරණානුස්‌සතිය වැඩේ.
රූපං අනිච්චා නොනිච්චා
රූපං දුක්‌ඛා නො සුඛා
රූපං අනත්තා නො අත්තා
වේදනා අනිච්චා නො නිච්චා
වේදනා දුක්‌ඛා නො සුඛා
වේදනා අනත්තා නො අත්තා.
මේ ආකාරයට රූප, වේදනා, සඤ්ඤා, සංකාර, විඤ්ඤාණ යන පංචස්‌කන්ධයම රූප, ශබ්ද, ගන්ධ රස, ස්‌පර්ශ හා ධම්ම වශයෙන් ඇස, කන ආදී ඉන්ද්‍රියයන්ට අරමුණු වන සියලු අවස්‌ථාවන්හි එහි ඇලීමක්‌ වේ නම් ඒ ඇලීමෙන් මිදී නිදහස්‌ වන්නටත්, ගැටීමක්‌ වේ නම් ඒ ගැටීමෙන් මිදී නිදහස්‌ වන්නටත් අරමුණ කෙරෙහි උපේක්‌ඛා සිතක්‌ ඇති කර ගන්නටත් තිලක්‌ඛණය භාවනා කිරීමෙන් මරණානුස්‌සතිය වැඩෙයි. පංචස්‌කන්ධයන් උපාදානය කර ගැනීමෙන් වැළකීම නිසා මාරයාට ණය වීමෙන්ද නිදහස්‌ වේ. මෙම භාවනාව මනාකොට ප්‍රගුණ කොට යථා අවබෝධයෙන් යුතුව අවශ්‍ය අවස්‌ථාවේදී භාවිතයට ගන්නට සුදුසු සේ පුරුදු පුහුණු වීම මරණානුස්‌සතිය වැඩීම යන ආරක්‍ෂක ආයුධයයි.
4. බුද්ධානුස්‌සතිය ප්‍රගුණ කිරීම
ඉතිපි සෝ භගවා ආදී බුදු ගුණ ගායනා කිරීම බුද්ධානුස්‌සතිය වැඩීම ලෙසින් අද වැරදියට භාවිතා කරති. බුද්ධානුස්‌සතිය වැඩීම යන්නෙහි නිවැරදි අර්ථය මේ ගාථාවේ සඳහන් වන බුදු ගුණයන් එකක්‌ හෝ තමන් තුළද ඇතිකර ගැනීම සඳහා ප්‍රායෝගිකව ක්‍රියාත්මක වීමයි. මෙය යම් කිසි ප්‍රතිපදාවක්‌ අනුගමනය කිරීමක්‌ මිස ගායනා කිරීමක්‌ නොවේ.
මේ ජීවිත පැවැත්ම නොකඩවාම නිර්මාණය කර ගනිමින් යළි යළිත් ඉපදෙමින්, මැරෙමින් අඛණ්‌ඩ සංසාර ගමනක්‌ පවත්වාගෙන යන්නේ සමුදය ධර්ම බිහි කරගන්නා බැවිනි. සමුදය ධර්ම සිතක බිහිවන්නේ කාම තණ්‌හා, භව තණ්‌හා, විභව තණ්‌හා (රාග, ද්වේශ, මෝහ) සිතෙහි පවතින නිසාමය. සංසාර පැවැත්ම ඉදිරියටම ගෙන යන්නට ක්‍රියා කරන්නේ අවිද්‍යාව හා තණ්‌හාවයි. අවිද්‍යාව හා තණ්‌හාව සිතින් උදුරා ඉවත දැමීමට නම් බුද්ධානුස්‌සතිය වැඩිය යුතුමය. එනම් රාග, ද්වේශ. මෝහ යන කෙළෙස්‌ ගති සිතින් උදුරා දැමීමට ක්‍රියා කළ යුතුය. මේ සියලු කෙළෙස්‌ මුලින්ම උදුරා දමා සිත නික්‌ලේසී තත්ත්වයට පත්කර ගත යුතුය. එය සමුච්ෙච්ද ප්‍රහාණයයි.
මේ සසර දුකින් මිදී නිදහස්‌ වන්නට අවශ්‍ය නම් දුක බිහි කරන ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ යන කෙළෙස්‌ ගති සිතින් උදුරා ඉවත් කර දැමිය යුතුය. ඒ සඳහා බුද්ධානුස්‌සතිය වැඩිය යුතුය. කාම තණ්‌හා, භව තණ්‌හා, විභව තණ්‌හා යනුවෙන් පෙන්වා දුන් ලෝභ, ද්වේෂ, මෝහ ගති තමන් තුළ ක්‍රියාත්මකව පැවැතීම මේ දිවි පැවැත්ම යළි යළිත් බිහි කරගෙන පවත්වා ගෙන යැමේ එකම හේතුවයි. ලෝභ, ද්වේශ, මෝහ ගති සිතින් උදුරා දමා ලෝභඛ්‍යය, ද්වේශඛ්‍යය, මෝහඛ්‍යය කිරීම නිබ්බාණං ලෙසින් බුද්ධ දේශනාවේ පෙන්වා වදාරා ඇත. මේ ගති සිතක පවතින තුරාවට යළි යළිත් ඒ ගතිම බිහි කිරීම ජීවිතයක්‌ පැවැත්වීමයි.
01. රූපාදී යම් අරමුණක් පිළිබඳව ප්‍රිය හෝ අප්‍රිය නිච්ච සඤ්Æවක්‌ සිතේ මතුවීම, පැවතීම හා එයම ස්‌ථිර කර ගැනීම දුකට හේතුවයි. අනිච්ච අනුපස්‌සනා කරමින් යථා ලෙසින්ම අනිස්‌සිත බව අවබෝධ කර ගනිමින්ම සිතේ ඇති වූ නිච්ච බව ප්‍රහාණය කළ යුතුය.
02. රූපාදී යම් අරමුණක් පිළිබඳව නිච්ච සඤ්ඤාවක්‌ ද මතු වේ. ඒ නිසා සැප හඹා යන නමුත් සැප කියා දෙයක්‌ දිගටම පවත්වාගෙන යැමට නොහැකි වීම නිසා තමන්ම දුක නිර්මාණය කර ගනී. මේ අනුව දුක නිර්මාණය වන හැටි දැක සුඛ පඤ්ඤාව සිතින් ඉවත් කර ගැනීමට දුක්‌ඛ අනුපස්‌සනාව කළ යුතුය.
03. දුක උරුම වන හැම තැනකදීම තමන් අනාථ තත්ත්වයට පත්වීම නියතය. සැප යෑයි කියා යමක් උපාදානය කරගෙන එය 'මම, මගේ, මම සැප විඳිමි' යන අත්ථ සඤ්ඤාව නිසා අස්‌මිමානය බිහිවෙයි. මේ අස්‌මිමානය දුරලන්නට අත්ථ සංඥව ප්‍රහාණයට අනත්ථ අනුපස්‌සනා කළ යුතුමය.
04. රූපාදී යම් අරමුණක් අල්ලාගෙන සැප විඳීමේ සුඛ සඤ්ඤාවක්‌ සිතෙහි මතුවී ඒ අනුව අස්‌මිමානයක්‌, අත්ථ සඤ්ඤාවක්‌ ඇති වීම නිසා යම් අභිනන්දනයක්‌ ලැබීමේ අවශ්‍යතාවක්‌ද සිතක මතුවේ. මේ අභිනන්දනය යනු ආස්‌වාදයක්‌ විඳීමේ කැමැත්තයි. ප්‍රිය වස්‌තූන්ට ඇලෙන්නේ මේ ආස්‌වාදය විඳින්නටයි. මෙයින් මිදීමට නිබ්බිදානුපස්‌සනාව සම්පූර්ණ කරගත යුතුය. 'නිබ්බිදා' යනු නොබැඳීමයි. නිර්වේදයයි. බැඳීමට හේතුව වින්දනයයි.
05. රාගයක්‌ සිතක හටගන්නේ නන්දි සඤ්ඤාවෙන් මත් වීමෙනි. රාගය සිතින් ඉවත් කරන්නට විරාගානුපස්‌සනාව වැඩිය යුතුයි. රාගී බවෙන් වෙන්වීම, ආස්‌වාදයට නොබැඳීම, නොඇලීම, මත් නොවීම විරාගානුපස්‌සනාවයි.
06. රාගය නිසා ඇලීමෙන්, ද්වේශය නිසා ගැටීමෙන් සමුදය සිතක්‌ උපත ලබයි. සමුදය නොඉපදවීම, නිර්උදා කිරීම, අනුත්පාද කිරීම යනු නිරෝධයයි. නිරෝධානු පස්‌සනාව වැඩීමෙන් සමුදය ප්‍රහාණය වෙයි. අනුත්පාද වෙයි.
07. ඉහත සඳහන් පියවරයන් හයම සම්පූර්ණ වීමෙන් රාග, ද්වේශ, මෝහ යන කෙළෙස්‌ ගතීන් වල උපාදානය පටිනිස්‌සග්ග තත්ත්වයට එනම් මෙතෙක්‌ සසරට බැඳ තිබූ බැමි ඉවත්වීමේ තත්ත්වයට පත්වේ. මේ රාග, ද්වේශ, මෝහ යන කෙළෙස්‌ බැමි තුන නිස්‌සග්ග වීම යනු නිබ්බාණ වීමයි. මේ අනුව බුද්ධානුස්‌සතිය වැඩීම යනු රාග, ද්වේශ, මෝහ යන ගති තුනම තම සිතින් උදුරා, ඉවත්කර දමා සිත නික්‌ලේශී තත්ත්වයට පත්කර ගැනීමයි.
මෙලෙස මෙත්තානුස්‌සතිය, අසුභානුස්‌සතිය, මරණානුස්‌සතිය හා බුද්ධානුස්‌සතිය යන සතර කමටහන් නිවැරදිව තේරුම්ගෙන භාවිත කරන්නට පුහුණු විය යුතුයි. මේවා ආරක්‍ෂක ආයුධ හතරක්‌ ලෙස භාවිත කළ යුතුයි. මේ ආයුධ හතර නිසි පරිදි භාවිත කරන්නට පුරුදු වූ තැනැත්තා යෝනිසෝ මනසිකාරයෙන් ක්‍රියා කරන පුද්ගලයකු බවද පත්වේ.
මූලික වශයෙන් ම පුද්ගලයකුගේ, සත්ත්වයකුගේ සිතකට අරමුණු වන ආරම්මන හයක්‌ ඇත.
01. ඇසට අරමුණු වන රූපාරම්මනය
02. කනට අරමුණු වන ශබ්ධාරම්මනය
03. නාසයට අරමුණු වන ගන්දාරම්මනය
04. දිවට අරමුණු වන රසාරම්මනය
05. කයට අරමුණු වන පොට්‌ඨබ්බාරම්මනය
06. මනසට අරමුණු වන ධම්තාරම්මනය
මේ අරමුණු හයට අමතරව වෙනත් කිසිදු අරමුණක් පුද්ගලයකුට, සත්ත්වයකුට තබා දෙවියකුටවත් ඇතිවන්නේ නැත. මේ අරමුණු 6 නැවත කොටස්‌ දෙකකට බෙදා වෙන් කරගත යුතුය.
01. ආශ්‍රය කළ යුතු යහපත් කරණීය ධර්ම කොටසට අයත්වන අරමුණු අකරණීය කොටසට (අස්‌ස සති)
02. ආශ්‍රය නොකළ යුතු කෙළෙස්‌ගති බහුල. අයත් සිතින් ඉවත් කළ යුතු අරමුණු (එස්‌ස සති)
'පරිමුඛං සතිං උපට්‌ඨපෙත්වා
සතෝව අස්‌සසති - සතෝව පස්‌සසති.
යනුවෙන් සතර සතිපට්‌ඨාන සූත්‍රයේ බෙදා වෙන්කර පෙන්වා දුන්නේ ඇසුරු කළ යුතු (අස්‌ස සති) හා ප්‍රහාණය කළ යුතු (පස්‌ස සති) දෙකොටසයි. ඇසුරු කළ යුතු අරමුණු නම් මෙත්තා කරුණා මුදිතා උපේක්‌ඛා හා වීතරාගී වීතදෝශී, වීතමෝහී යන යහපත් අරමුණුය. ප්‍රහාණය කළ යුතු අරමුණු වන්නේ රාග, ද්වේශ, මෝහ යන කෙළෙස්‌ අරමුණුය.
නිවනට බාධක ධර්මයන්, එනම් නීවරණ ධර්මයන් දැන හඳුනාගෙන ඒවා ප්‍රහාණය කළ යුතුය. ඒවා කෙළෙස්‌ බව දැන යථා පරිදි ඒවා සිතින් අස්‌කර දමන්නට සහ කෙළෙස්‌ මුලින්ම උදුරා දමන්නට ඉහත කී ආයුධ හතරම නිසි ලෙස නිසි වේලාවට භාවිත කළ යුතුය.
රාග, දෝශ, මෝහ යන කෙළෙස්‌ සහිත අරමුණු සිතෙහි මතුවනවාත් සමඟම ඒවා මොන තරම් ප්‍රිය අරමුණු වුවත්, ඉන්ද්‍රියන් පිනවන, ආස්‌වාදජනක දේ වුවත්, එවා නිවනට ප්‍රතිපක්‍ෂ බව, බාධක බව දැක ඒවා නිසා නිවන ප්‍රමාද කරන බව තේරුම් ගෙන සිතෙහි එබඳු කෙළෙස්‌ මතුවන මොහොතේදීම ඒ කිළිටි ගතිය සිතින් අස්‌කර දමන්නට ක්‍රියා කළ යුතුය. ඒ සඳහා මෙම ආරක්‍ෂක ආයුධ හතරම භාවිත කළ යුතුය.
ධම්මානු ධම්ම ප්‍රතිපදාවෙහි යෙදෙන්නට පුහුණුවක්‌ ලැබූ ඒ පිළිබඳව මනා අවබෝධයකින් කටයුතු කරන ආර්ය ශ්‍රාවකයෙකුට මෙම ආයුධ හතර භාවිත කොට පළමුව තම සිත සමථයකට පත්කර ගෙන කෙළෙස්‌ තුනී කර ගැනීමටත්, දෙවනුව කෙළෙස්‌ සහමුලින්ම කපා උදුරා දැමීමටත් දැනුමක්‌ ශක්‌තියක්‌ ලැබෙන්නේය.
මෙවන් ආර්ය ශ්‍රාවකයා දැන ගත යුතු දේ යථා පරිදි දැනගනී. ආශ්‍රය කළ යුතු දේ හා ප්‍රහාණය කළ යුතු දේ පිළිබඳ යථා අවබෝධයෙන් ම කටයුතු කරයි. මෙය හුස්‌ම ගැනීම හා පිටකිරීමට වඩා බොහෝ වෙනස්‌ය. ඉහත සඳහන් කළ පරිදි යහපත් අරමුණු හයම හය දොරකින්ම ආශ්‍රය කර ඇතුළට ගන්නටත්, බැහැර කළ යුතු දේ දොරවල් වසා දමා බැහැර කරන්නටත් ආර්ය ශ්‍රාවකයා සමත් වේ. බුද්ධ භාෂිතයේ පෙන් වූ සැබෑ ආනාපාන සතියෙහි පිහිටා ක්‍රියා කිරීම නම් මෙයයි. සක්මන් කරමින්, ඉඳගෙන සිටිමින් ආදී ඕනෑම ඉරියව්වකින් සිටිමින් චිත්ත සන්තානය තුළට ගතයුතු දේත්, සිතින් බැහැර කළ යුතුදේත්, තීරණය කරන්නට හැකි ශක්‌තියෙන් ක්‍රියා කරන පුද්ගලයා නිසි පරිදි ඉරියාපථ පබ්බයෙන්ද ආනාපාන සතිය ක්‍රියාත්මක කරන්නට දැනගනී.
දැන් අප මෙම ආයුධ හතර ප්‍රායෝගිකව භාවිත කළ යුතු ආකාරය සොයා බලමු.
සිත කිළිටි වන, අඳුරු වන මනස අඥන බවට පත්කරවන අරමුණු 3 ක්‌ ඇත.
01. රාග සහිත ආරම්මනයන්a
02. ද්වේශ සහිත ආරම්මනයන්
03. මෝහ සහිත ආරම්මනයන්
මේ අරමුණු තුනම උපත ලබන්නේ තම සිත තුළමය. තමන්ට හොරෙන්, තමන්ට නොදැනී මේ අරමුණු මතු විය නොහැකිය. එම නිසා මේ අරමුණු මතුවන විටම ඒවා කෙරෙහි අවධානයෙන් සිට නිසි පරිදි ආයුධය භාවිත කර කෙළෙස්‌ කපා අස්‌කර දැමීමට ක්‍රියා කළ යුතුය.
01. ඇස, කන, නාසය ආදී යම් ඉන්ද්‍රියකින් රූප, ශබ්ද, ගන්ධ... වැනි මොන යම් ප්‍රිය දෙයක්‌ ස්‌පර්ශ වුණේ නම්, එය ප්‍රිය යෑයි නිගමනය කළේ නම් සිත පාපයෙන් කිළිටි වෙයි. එය අප්‍රිය යෑයි, අමනාප යෑයි නිගමනය කළේ නම් සිත ද්වේශයෙන් කිළිටි වෙයි.
මෙවන් වැරදි අරමුණක් සිතට ලැබුණු විට ඒ අරමුණ ඔස්‌සේ ගොස්‌ ඉන්ද්‍රියයන් පිනවීම පෘතග්ජන පුරුද්දයි. එය ගති පුරුද්දයි. සංසාර පුරුද්දයි. ඉන්ද්‍රියන් පිනවීමේ පුරුද්දයි. මේ අරමුණ දිගේ දිගින් දිගටම ගමන් කිරීම නවතා දමන්නට සුතවත් ආර්ය ශ්‍රාවකයා පළමුව ක්‍රියා කළ යුතුය.
මේ අකුසල විතර්කය තුළින් සිත මුදවා ගන්නටත්, ඉවසා විමසා කටයුතු කරන්නටත් එකේ සිට දහය දක්‌වා ඉහළට ගැන නැවත දහයේ සිට එක දක්‌වා පහළට ගැනීම බොහෝ විටම ප්‍රමාණවත් විය හැකිය. මෙය විතක්‌ක සංඨාන සූත්‍රයේ පෙන්වා වදාළ අඤ්ඤා නිමිත්ත පබ්බයයි.
අකුසල විතර්කය නිසා සිත කිළිටි වීම යම් ආකාරයකින්, උපක්‍රමයකින් නවතා දමා වෙනත් අරමුණකට සිත මෙහෙයවීම මගින් ඉවසා විමසා කටයුතු කරන්නට දක්‍ෂ වූ පුද්ගලයා දැන් ආරක්‍ෂක ආයුධ හතරම භාවිත කළ යුතු වන්නේය.
මේ අකුසල විතර්කය රාග අරමුණක් නම් සිත සමථයකට පත් කර ගත් වහාම අසුභානුස්‌සතිය, භාවනා කරමින් ප්‍රිය - මධුර දේ කෙරෙහි ඇලෙන්නට, ඒවා උපාදානය කරන්නට ගිය සිත සමථයට පත්කර ගත යුතුය. මේ නිසා ඇස, කණ, නාසය ආදී මොනයම් ඉන්ද්‍රියක්‌ හෝ ප්‍රිය, මධුර, සුබ අරමුණක් සමඟ බැඳෙන්නට යන්නේ නම් එයින් සිත කිළිටි වන බව දැක, රාගයෙන් මත් වන බව දැක, මෙය උගුලක්‌ බව දැක ප්‍රියමනාප අරමුණට මුල් වූ රූපයෙහි අසුබය මෙනෙහි කර ඒ ප්‍රිය බව සිතින් ඉවත් කර ගත යුතුය. ඒ ප්‍රියමනාප වූ දෙය පිළිබඳ උපේක්‍ෂා සිතින් බලන්නට පුරුදු විය යුතුය. එහි ඇති ආදීනව දැක, එහි විපරිණාමය දැක, එය අල්ලා ගැනීමෙන් අනාථ තත්ත්වයට පත් වෙනවා දැක සිත සමථයට පත්කර ගැනීම සඳහා පළමු ආයුධය වූ අසුභානුස්‌සතිය භාවිත කළ යුතුය.
මෙසේ සිත සමථයකට පත් වූ වහාම මේ පාප ගතිය තම සිතින් සම්පූර්ණයෙන්ම ඉවත් කර ගන්නට ක්‍රියා කළ යුතුය. ඒ සඳහා මරණානුස්‌සතිය, බුද්ධානුස්‌සතිය යන කර්ම ස්‌ථාන 2 ම භාවනා කර, මේ ගතිය තමා තුළ නිච්ච වීමට උත්සාහ දරන බවද තේරුම් ගෙන, මෙහි ඇති අනිච්ච, දුක්‌ඛ, අනත්ථ බව තේරුම් ගෙන නිච්ඡ, සුඛ, අත්ථ, සංඥ කපා හැරදමා සිත පිරිසිදු කර ගත යුතුය.
මෙය රාගක්‌ඛ්‍ය කිරීමයි. ආසවඛ්‍ය ඤාණයයි. කම්මක්‌ඛ්‍ය කිරීමයි. ඒ සුන්දර ප්‍රිය මනාප අරමුණු සිතින් අත්හැරීම සඳහාත්, සිත සමථයකට පත් කර ගැනීම සඳහාත් ඒ අරමුණු අත්හැරීම නාථයි. එයින් මිදීම නාථයි. එය නොඇල්ලීම නාථයි. ඉන් මිදී නිදහස්‌ වීම නාථයි. අත්හැරීම වෙත්වා. මිදීම වෙත්වා, නොඇල්ම වෙත්වා. නිදහස්‌ වෙත්වා යන අසුභානුස්‌සතිය වැඩිය යුතුය.
ඒ හා සමඟම දෙවැනි හා තුන්වැනි ආයුධයන් වන මරණානුස්‌සතිය හා බුද්ධානුස්‌සතියද භාවිතයට ගත යුතුයි.
නිච්ච සඤ්ඤා පජාහති - අනිච්චානුපස්‌සී විහරති
සුඛ සඤ්ඤා පජාහති - දුකඛයානුපස්‌සී විහරති
අත්ත සඤ්ඤා පජාහති - අනත්තානුපස්‌සී විහරති
නන්දි සඤ්ඤා පජාහති - නිබ්බිදානුපස්‌සී විහරති
රාගං පජාහති - විරාගානුපස්‌සී විහරති
සමුදයං පජාහති - නිරෝධානුපස්‌සී විහරති
සබ්බු පදිං පජාහති - පටිනිස්‌සග්ගානුපස්‌සී විහරති
යන භාවනාව භාවිතයට ගත යුතුය.
02. ද්වේශ සහගත අකුසලාරම්මනයක්‌ සිතට ඇතුළු විය හැක්‌කේද ඇස, කන, නාසය ආදී ඉන්ද්‍රියයන් ආශ්‍රයෙන්ම අප්‍රිය, අමිහිරි දෙයක්‌ සිතට පටිච්ච වීමෙනි. මෙවැනි අප්‍රිය ආරම්මනයක්‌ දිගේම සිතුවිලි පවත්නේ නම් සිත ද්වේශයෙන් කිළිටි වන බව දැක කිසියම් ක්‍රමයකින් සිත වෙනතකට හරවා ගත යුතුය. (එකේ සිට දහයට ඉහළට හා පහළට ගැනීම වැනි ක්‍රමයක්‌ මේ සඳහාද සුදුසුය)
සිත වෙනත් අරමුණකට හරවා ගත් වහාම මෙත්තානුස්‌සතිය වැඩීම සුදුසුය. එමඟින් අප්‍රිය, අමනාප අරමුණු කෙරෙහි පැවැති අප්‍රිය බව අමනාප බව සමථයකට පත් කර ගෙන අප්‍රිය අරමුණ දෙස උපේක්‍ෂා සිතින් මැදහත්ව බලන්නට හැකිවෙයි. මෙසේ සිත සමථයට පත්වීමත් සමඟම පෙර පරිදි මරණානුස්‌සතිය හා බුද්ධානුස්‌සතිය මෙනෙහි කර තාවකාලිකව යටපත් කර ගත් වෛරී ගතිය මුලින්ම උදුරා යළි බිහි නොවන ආකාරයට කටයුතු කිරීම නිබ්බානගාමී මාර්ගය අනුගමනය කිරීමයි.
03. සිතෙහි මතුවන කෙළෙස්‌ සහිත වූ තුන්වැනි අවස්‌ථාව මෝහයයි. මානයයි. විහින්සා විතක්‌ක විචාර සිතෙහි මතුවන අවස්‌ථාවයි. මෙහිදී මතුවන්නේ අස්‌මි මානය මුල් කොටගත් මානයන් සමූහයකි. අස්‌මිමානය යන කෙළෙස්‌ ගතිය තම සිතෙහි මතුවීම තෝරා බේරා ගැනීම ඉතා අපහසුය. තමන් මානයෙන් ක්‍රියාකරන බව පවා නොදන්නාකම මෙහි විශේෂ ලක්‍ෂණයකි. තමන් නොදන්නා බව තමන්ටම නොදැනේ. තමන්ට ජය ගන්නට යමක්, පරාජය කරන්නට යමක් ඇති බව සිතීමද අස්‌මිමානයේ ලක්‍ෂණයකි. සංසන්දනය කිරීමද අස්‌මිමානය නිසා සිදු වන්නකි.
මෙම අස්‌මිමානයෙන් මිදෙන්නට නම් මෙත්තානුස්‌සතිය හෝ අසුභානුස්‌සතිය හෝ එවැනි සමථ භාවනා කර්මස්‌ථානයක්‌ හෝ උපකාර වන්නේ නැත.
මරණානුස්‌සතිය හා බුද්ධානුස්‌සතිය නිවැරදිව යථා පරිදි දැන භාවිත කරමින් මානය උදුරා දමා සිත පිරිසිදු තත්ත්වයට පත්කර ගත යුතුය. මානයෙන්, අස්‌මි මානයෙන් මිදී නිදහස්‌ වීමත් සමඟම රූප රාග, අරූප රාග, මාන, උද්ධච්ඡ, අවිඡ්ජා යන සංයෝජන පහෙන්ම මිදී සිත කෙළෙස්‌වලින් තොර පිරිසිදු එකක්‌ බවට පත්වෙයි.
අනිච්චානු පස්‌සී විහරති - නිච්ච සංඤ්ඤා පජාහති
ආදි වශයෙන් පෙන්වූ පියවර 7 ම භාවිත කරමින්
'අනිස්‌සිතෝච විහරති - න කිංචි ලෝකේ උපාදියති' යන ධර්මතාව යථා පරිදි තේරුම් ගැනීමත් සමඟම මෙතෙක්‌ පැවැත්වූ අස්‌මිමානය යන වැරදි මිම්ම, වැරදි මැනීම සිතෙන් ඉවත් වී උපේක්‌ඛා සිත සම්පූර්ණ වේ. මේ අනුව මෙම සතර කමටහන් නිවැරදිව අවබෝධ කරගෙන කෙළෙස්‌ නසා සිත පිරිසිදු කරගත හැකිය. මේ මගින් සතර සතිපට්‌ඨානයම පූර්ණ වශයෙන් වැඩෙයි. ශීල, සමාධි, ප්‍රඥ යන ත්‍රිශික්‍ෂාව සම්පූර්ණ වේ. දස අනුස්‌සතීන්ම සම්පූර්ණ වී මඟ ඵල ලබා ගන්නට පවා මෙය උපකාරී වේ.
මේ අනුව සතර කමටහන් නිවැරදිව තේරුම් ගෙන භාවිත කිරීම නියත වශයෙන්ම කෙළෙස්‌ මුල් කපා දමා නිවන් මඟ හෙළි පෙහෙළි කරගන්නට උපකාර කරගත හැකි ධම්මානුධම්ම ප්‍රතිපදාවයි. සතර සතිපට්‌ඨානයම සම්පූර්ණ වන ප්‍රායෝගික ක්‍රියාමාර්ගයයි.
සනත් ලියනගේ
